|
Bractwa
i
Stowarzyszenia - pod patronatem Cyryla i Metodego
istniały zarówno w Kościele katolickim, jak i
prawosławnym jako organizacje
religijne, charytatywne i naukowe.
1. W Kościele katolickim - Papież Klemens VIII erygował
7 XII 1604 przy kościele S. Girolamo degli Illirici w Rzymie
Pobożną Unię Cyryla i Metodego, której
celem była modlitwa i działalność na rzecz powrotu prawosławia do
Kościoła katolickiego; papież bł. Pius IX brewem z 18 VII 1863
wyniósł ją do godności prymarii.
W celach unijnych również bp diecezji Lavantu (połodniowa Styria)
Antoni Marcin
Slomšek założył w 1851 roku dla kapłanów diecezjalne Bractwo Cyryla
i Metodego; aprobowane przez Stolicę Apostolską w Rzymie dnia 12 V
1852, rozpowszechniło
się zwłaszcza wśród duchowieństwa na Morawach, w Słowacji,
Chorwacji, Austrii i Galicji; w roku 1860 liczyło ponad 34
000 członków, a
w 1864 ponad 75 000; zreorganizowane przez ks. Antoniego
Cyryla Stojana
(późniejszego abpa Ołomuńca), 1891 przekształciło
się w stowarzyszenie: Apostolat świętych Cyryla i Metodego pod
Opieką Najśw. Maryi Panny,
z siedzibą w Ołomuńcu; statuty zatwierdził dnia 12 X 1891 abp
ołomuniecki F. Fürstenberg; nowe statuty nadał Apostolatowi
abp ołomuniecki Leopold Prećan, które dnia 2 VIII 1925
zatwierdziła Kongregacja Kościołów Wschodnich; Apostolat ten był w
pierwszej połowie XX w. międzynarodową organizacją religijną
o charakterze ekumenicznym; siedzibę z Ołomuńca przeniesiono do Welehradu, ważniejsze
filie stowarzyszenia powstały w
Brnie, Pradze, Koszycach, Czeskich Budziejowicach, Wiedniu,
Budapeszcie i Zagrzebiu; Apostolat
organizował kongresy naukowe i zjednoczeniowe w Welehradzie
oraz w latach 1910-1948 wydawał w Ołomuńcu własny miesięcznik
„Apostolat svatóho Cyrila a
Metodeje pod ochranou blahoslavene Panny Marie" (nakł. ok. 4000 egz.) - w Ljubljanie wydawany od 1911
przez cystersów pt. „Kraljestvo Bożje", a w Zagrzebiu pt. „Vjesnik
Apostolata sviateho Cirila i Metodija" (od 1932 „Cirilometodski
yjesnik"); Apostolat prowadził również
działalność charytatywną,
opiekując się zwłaszcza katolikami w Bośni i Hercegowinie, w
Bułgarii i Rumunii, a na Bałkanach również seminariami duch.;
wynikiem działalności Apostolatu, inspirowanej
w znacznym stopniu przez jezuitów, było seminarium
wschodnie w Albertynie k.
Słonima, erygowane dnia 28 VI 1926 i prowadzone
przez jezuitów. W ramach Apostolatu powstało Kapłańskie
Stowarzyszenie
Apostolatu Zjednoczeniowego
dla zachęcania kapłanów do
działalności i modlitwy na rzecz zjednoczenia
Kościołów chrześcijańskich. Dla celów
unijnych założono też w roku 1926 Bractwo Cyryla i Metodego
przy cerkwi unickiej w Wilnie, które
miało również cele oświatowe; w
Jugosławii istniało akademickie
stowarzyszenie Juventus Cyryla i Metodego z siedzibą w Belgradzie
i Zagrzebiu.
Stowarzyszenia pod patronatem Cyryla i Metodego inspirowane były w
dużej mierze przez ruch cyrylo-metodiański, z którym w
bezpośrednim związku pozostawało Dědictví svatých
Cyrila a Metodeje,
przekształcone następnie w
Katolické Jednoty. Istniały też oddzielne
stowarzeszenia Matice
Velehradská, Koruna Soluňská, Jednota Paní a
Panen Moravských - dla
organizowania pomocy sanktuarium
Cyryla i Metodego w Welehradzie.
W Kościele katolickim istnieje żeńskie zgromadzenie zakonne na prawie
diecezjalnym - Siostry Cyryla i Metodego, założone w roku
1909 w Danville (Pensylwania) przez
ks. Mateusza Jankola dla wychowywania dzieci
emigrantów
słowackich w Stanach Zjednoczonych; przyjmuje część członkiń z Kościoła
unickiego.
2.
W Kościele prawosławnym — dla obrony przed wpływami
katolickimi zorganizowano w roku 1865 w Ostrogu prawosławne
Bractwo Cyryla i Metodego,
które miało także cele oświatowe (zwłaszcza żeński oddział
miał za zadanie rozwój oświaty
wśród dziewcząt). Ukraiński ruch umysłowy i narodowy pod
kierunkiem M. Kostomarowa, P. Kulisza
oraz T. Szewczenki zorganizował
się 1845-47 w Kijowie w Bractwo Cyryla i Metodego
o charakterze tajnej organizacji politycznej opartej na zasadach
ewangelii i ukraińskiego
panslawizmu; program bractwa zawierają Ustaw Obszczestva
swiatych Kiriłła i Miefodija oraz
Zakon Bożyj,
a także napisane przez
Kostomarowa Knyhy bytija
ukrajinśkoho narodu.
(Wiadomości wzięte z
Encyklopedia Katolicka, t. 3, Lublin 1979, kol. 712-713).
Ikonografia -
Cyryl i Metody przedstawiani są jako biskupi greccy, łacińscy
i słowiańscy (Cyryl niekiedy także jako zakonnik grecki); ich atrybutami
są księgi i zwój pisma z alfabetem słowiańskim.
W sztuce włoskiej - Cyryl
i Metody występują zwykle razem. Na
najwcześniejszym zabytku, którym jest fresk z roku 869 w kościele dolnym
bazyliki S. Clemente w Rzymie, u stóp błogosławiącego
Chrystusa klęczy z lewej strony
Cyryl trzymając zwój z napisem
„bonum certamen certavi" polecany
przez św. Gabriela Archanioła i papieża św. Klemensa
Rzymskiego, z prawej zaś Metody z kielichem nakrytym do Mszy św.,
protegowany przez św. Michała Archanioła i św. Andrzeja
Apostoła; obaj mają tonsurę
(jakkolwiek mnisi greccy jej nie nosili),
Cyryl nadto brodę; na innym
fresku - z 2. połowy IX w. - Cyryl klęczy przed
cesarzem Michałem III, wysyłającym
go na misje; na fresku z połowy
XI w. przedstawiono
przeniesienie relikwii Cyryla (lub św. Klemensa,
gdyż spoczywający na marach jest
w aureoli i stroju bpa rzymskiego
w procesji prowadzonej przez papieża św. Mikołaja I Wielkiego w
towarzystwie 2 kapłanów, utożsamianych przez niektórych badaczy także z Cyrylem i Metodym). Aby położyć kres tym dociekaniom, papież
Leon XI polecił F.
Nobiliemu namalować 2 sceny — Cyryl i Metody na
audiencji u pap. Hadriana II
oraz Przeniesienie zwłok
Cyryla z Watykanu
do bazyliki S. Clemente (malowidła ścienne z 1885, kaplica
grobowa w S. Clemente); w bazylice tej są też przedstawienia
Cyryla i Metodego jako biskupów wschodnich, z pastorałami (żezłami),
ubranych w feloniony,
polistauriony i omoforiony.
W sztuce włoskiej przedstawiano Cyryla i Metodego jako łacinników, np.
cykl
scen
z ich życia (freski z XVI w., kaplica szpitalna w Cozia),
scena przyjęcia przez pap. Hadriana II relikwii św. Klemensa
Rzymskiego
od
Cyryla i Metodego (kościół S. Girolamo delli Schiavoni na
Watykanie), obraz
ołtarzowy z XVIII w. (G. Reni, kaplica S. Paolo w bazylice
S. Maria Maggiore w Rzymie). Od XX wieku Cyryl i Metody występują
ponadto w malarstwie
cerkiewnym; typowym przykładem wyobrażenia obu świętych na jednym
obrazie jest ikona G. Malćeva
z 1935; Cyryl w czarnym stroju
zakonnym błogosławi prawą dłonią, w lewej trzyma zwój z
alfabetem starosłowiańskim, a stojący obok niego Metody w uroczystym
stroju biskupa, trzyma pastorał zakończony prawosławnym krzyżem, i
otwartą księgę Ewangelii (ikonostas w cerkwi
S. Antonio Eremita w Rzymie).
Mozaika J. Cincika z 1963
przedstawia sceny z ich życia i
herb papieski z napisem „ubi Petrus"
(nowa cerkiew pod wezwaniem
Cyryla i Metodego w Rzymie przy via Cassia).
Na Athos najwcześniejsze przedstawienie Cyryla i Metodego jako biskupów
greckich z księgami w rękach występuje na obrzeżu ikony św. Mikołaja
spieszącego z pomocą (przełom XII i
XIII w., klasztor Dochiariu).
Oryginalną kompozycją wyróżnia się ikona z 1863,
malowana przez D. Stefana, z Cyrylem i Metodym
jako biskupami w centrum,
a po ich bokach św. Kosma Pustelnik i św. Naum w stroju zakonnym;
nad ich głowami dwaj aniołowie
trzymają rozwinięty rulon z alfabetem
słowiańskim, a ponad nim Trójca Święta w obłokach (biblioteka
klasztoru Zograf).
W sztuce bułgarskiej wcześniejsze przedstawienia ukazują
Cyryla bez Metodego (np. freski z XI w., sobór św. Zofii w
Ochrydzie;
z
1575 - w cerkwi w Morava), późniejsze - zwykle w towarzystwie
Metodego (np. obaj stoją pomiędzy innymi bałkańskimi świętymi na
fresku z 1614 w cerkwi w
Dobrysku).
Ikony Cyryla i Metodego w sztuce bałkańskiej kształtowały się wg pięciu
zasadniczych typów: 1° wzorowane na rycinie elementarza bułgarskiego
Bukwar (Moskwa 1844), przedstawiają ich jako mnichów
lub biskupów słowiańskich w mitrach,
trzymających rulon z alfabetem słowiańskim;
2° Cyryl i Metody podczas celebry eucharystycznej;
3° Cyryl i Metody stojący na wzgórzu,
nad nimi Trójca Święta, a między
nimi duży krzyż; Cyryl z księgą,
Metody z rulonem pisma;
4° kazanie Cyryla i Metodego do księcia Borysa
I Michała, jego rodziny i wojska;
5° Cyryl i Metody na tle postaci Chrystusa rozpościerającego nad
nimi błogosławiące ręce.
W sztuce czeskiej Cyryla i Metodego przedstawiano razem, zawsze jako
biskupów łacińskich.
Takie samo ujęcie występuje w
morawskiej sztuce barokowej, np. Cyryl i Metody w chwale
jako patronowie
Moraw oraz Cyryl i Metody w medalionach na tle katedry w
Welehradzie. Jako
biskupów greckich przedstawił ich A. Schweigl w
rzeźbach katedry w Brnie; Cyryla
jako mnicha w kapturze, z księgą
i krucyfiksem, Metodego jako
biskupa błogosławiącego obrazem tablicowym
z reliefem sceny sądu
ostatecznego przedstawił E. Max w statui marmurowej z ok.
1846 (kościół Tynski w Pradze). Nowy typ
ikonograficzny, akcentujący
braterstwo Czechów i Słowaków,
stworzył 1938 K. Dvofak,
umieszczając na szczycie piramidalnie
skomponowanej grupy Cyryla i
Metodego pouczających trzech przedstawicieli ludu
(most Karola w Pradze).
W sztuce rosyjskiej do najciekawszych zabytków należą
freski z XII w., przedstawiające braci sołuńskich z Klemensem
z Ochrydy i innymi macedońskimi
świętymi (klasztor Cyryla w Kijowie), oraz miniatura w Kronice
królewieckiej z XV w., w której Cyryla i Metodego
wyobrażono w szatach zakonnych (riasach), siedzących przy pulpitach
i przepisujących Ewangelie.
Często spotykane ikony Cyryla jako brodatego biskupa greckiego,
trzymającego w rękach księgę i krucyfiks,
opatrzone napisem „filozof i wyznawca", wykonywano wg wzoru
z podręcznika ikon rodziny
Stroganowów.
W sztuce polskiej przedstawienia Cyryla i Metodego z przełomu XIX i XX
w.
występują głównie na Śląsku (np. obrazy na plebanii i w
kościele par. pod wezwaniem Cyryla i Metodego w Knurowie, k.
Gliwic). Cyryla i Metodego
stojących pomiędzy innymi świętymi przedstawia ikona MB z Dzieciątkiem
oraz Zejście do otchłani.
W Welehradzie jest ich obraz pędzla J. Matejki z
1885 oraz malowana na płótnie
chorągiew z ich wizerunkiem. Śladem istnienia
pradawnej tradycji ludowej
wiążącej się z okresem ekspansji Państwa Wielkomorawskiego na Śląsk
jest nazwa „cyryliki", stosowana potocznie na określenie granitowych
krzyży pokutnych (niezdarnie
ciosane głazy spoza kategorii stylowych i czasowych), występujących
licznie na Śląsku.
(Wiadomości wzięte z
Encyklopedia Katolicka, t. 3, Lublin 1979, kol. 713-715).
|
|