wstecz Bractwa i stowarzyszenia powrót do strony głównej
 

 

Bractwa i Stowarzyszenia - pod patronatem Cyryla i Metodego istniały zarówno w Kościele katolickim, jak i prawosławnym jako organizacje religijne, charytatywne i naukowe.

1. W Kościele katolickim - Papież Klemens VIII erygo­wał 7 XII 1604 przy kościele S. Girolamo degli Illirici w Rzymie Pobożną Unię Cyryla i Metodego, której celem była modlitwa i działalność na rzecz powrotu prawosławia do Kościoła katolickiego; papież bł. Pius IX brewem z 18 VII 1863 wyniósł ją do godności prymarii.

W celach unijnych również bp diecezji Lavantu (połodniowa Styria) Antoni Marcin Slomšek założył w 1851 roku dla kapłanów diecezjalne Bractwo Cyryla i Metodego; aprobowane przez Stolicę Apostolską w Rzymie dnia 12 V 1852, rozpowszech­niło się zwłaszcza wśród duchowieństwa na Morawach, w Słowacji, Chorwacji, Austrii i Galicji; w roku 1860 liczyło ponad 34 000 członków, a w 1864 ponad 75 000; zreorganizowane przez ks. Antoniego Cyryla Stojana (późniejszego abpa Ołomuńca), 1891 przekształ­ciło się w stowarzyszenie: Apostolat świętych Cyryla i Metodego pod Opieką Najśw. Maryi Panny, z siedzibą w Ołomuńcu; statuty zatwierdził dnia 12 X 1891 abp ołomuniecki F. Fürstenberg; nowe statuty nadał Apostola­towi abp ołomuniecki Leopold Prećan, które dnia 2 VIII 1925 zatwierdziła Kongregacja Kościołów Wschodnich; Apostolat ten był w pierwszej połowie XX w. międzynarodową organizacją religijną o charakterze ekumenicznym; siedzibę z Ołomuńca przeniesiono do Welehradu, ważniejsze filie stowarzyszenia powstały w Brnie, Pradze, Koszycach, Czes­kich Budziejowicach, Wiedniu, Budapeszcie i Zagrzebiu; Aposto­lat organizował kongresy naukowe i zjednoczeniowe w Welehradzie oraz w latach 1910-1948 wydawał w Ołomuńcu własny miesięcznik „Apostolat svatóho Cyrila a Metodeje pod ochranou blahoslavene Panny Marie" (nakł. ok. 4000 egz.) - w Ljubljanie wydawa­ny od 1911 przez cystersów pt. „Kraljestvo Bożje", a w Zagrzebiu pt. „Vjesnik Apostolata sviateho Cirila i Metodija" (od 1932 „Cirilometodski yjesnik"); Apostolat prowadził również działalność charytatywną, opiekując się zwłaszcza katolikami w Bośni i Hercegowinie, w Bułgarii i Rumunii, a na Bałkanach również seminariami duch.; wynikiem działalności Apostolatu, inspiro­wanej w znacznym stopniu przez jezuitów, było seminarium wschodnie w Albertynie k. Słonima, erygowane dnia 28 VI 1926 i prowadzone przez jezuitów. W ramach Apostolatu powstało Kapłańskie Stowarzyszenie Apostolatu Zjednoczeniowego dla zachęcania kapłanów do działalności i modlitwy na rzecz zjednoczenia Kościołów chrześcijańskich. Dla celów unijnych założono też w roku 1926 Bractwo Cyryla i Metodego przy cerkwi unickiej w Wilnie, które miało również cele oświatowe; w Jugosławii istniało akademickie stowarzyszenie Juventus Cyryla i Metodego z siedzibą w Belgradzie i Zagrzebiu.

Stowarzyszenia pod patronatem Cyryla i Metodego inspirowane były w dużej mierze przez ruch cyrylo-metodiański, z którym w bezpośrednim związku pozostawało Dědictví svatých Cyrila a Metodeje, przekształcone następnie w Katolické Jednoty. Istniały też oddzielne stowarzeszenia Matice Velehradská, Koruna Soluňská, Jednota Paní a Panen Moravských - dla organizowania pomocy sanktuarium Cyryla i Metodego w Welehradzie.

W Kościele katolickim istnieje żeńskie zgromadzenie zakonne na prawie diecezjalnym - Siostry Cyryla i Metodego, założone w roku 1909 w Danville (Pensylwania) przez ks. Mateusza Jankola dla wychowywania dzieci emigrantów słowackich w Stanach Zjednoczonych; przyjmuje część członkiń z Kościoła unickiego.

2. W Kościele prawosławnym — dla obrony przed wpły­wami katolickimi zorganizowano w roku 1865 w Ostrogu prawosławne Bractwo Cyryla i Metodego, które miało także cele oświatowe (zwłaszcza żeński oddział miał za zadanie rozwój oświaty wśród dziewcząt). Ukraiński ruch umysłowy i narodowy pod kierunkiem M. Kostomarowa, P. Kulisza oraz T. Szewczenki zorganizował się 1845-47 w Kijowie w Bractwo Cyryla i Metodego o charakterze tajnej organizacji politycznej opartej na zasadach ewangelii i ukraińskiego panslawizmu; program bractwa za­wierają Ustaw Obszczestva swiatych Kiriłła i Miefodija oraz Zakon Bożyj, a także napisane przez Kostomarowa Knyhy bytija ukrajinśkoho narodu. (Wiadomości wzięte z Encyklopedia Katolicka, t. 3, Lublin 1979, kol. 712-713).

 

Ikonografia - Cyryl i Metody przedstawiani są jako biskupi greccy, łacińscy i słowiańscy (Cyryl niekiedy także jako zakonnik grecki); ich atrybutami są księgi i zwój pisma z alfabetem słowiańskim.

W sztuce włoskiej - Cyryl i Metody występują zwykle razem. Na najwcześniejszym zabytku, którym jest fresk z roku 869 w kościele dolnym bazyliki S. Clemente w Rzymie, u stóp błogosławiącego Chrystusa klęczy z lewej strony Cyryl trzymając zwój z napisem „bonum certamen certavi" polecany przez św. Gabriela Archanioła i papieża św. Klemensa Rzymskiego, z prawej zaś Metody z kielichem nakrytym do Mszy św., protegowany przez św. Michała Archanioła i św. Andrzeja Apostoła; obaj mają tonsurę (jakkolwiek mnisi greccy jej nie nosili), Cyryl nadto brodę; na innym fresku - z 2. połowy IX w. - Cyryl klęczy przed cesarzem Michałem III, wysyłającym go na misje; na fresku z połowy XI w. przedstawiono przeniesienie relikwii Cyryla (lub św. Klemensa, gdyż spoczywający na marach jest w aureoli i stroju bpa rzymskiego w procesji prowadzonej przez papieża św. Mikołaja I Wielkiego w to­warzystwie 2 kapłanów, utożsamianych przez niektórych bada­czy także z Cyrylem i Metodym). Aby położyć kres tym dociekaniom, papież Leon XI polecił F. Nobiliemu namalować 2 sceny — Cyryl i Metody na audiencji u pap. Hadriana II oraz Przeniesienie zwłok Cyryla z Wa­tykanu do bazyliki S. Clemente (malowidła ścienne z 1885, ka­plica grobowa w S. Clemente); w bazylice tej są też przedstawie­nia Cyryla i Metodego jako biskupów wschodnich, z pastorałami (żezłami), ubranych w  feloniony, polistauriony i  omoforiony.

W sztuce włoskiej przedstawiano Cyryla i Metodego jako łacinników, np. cykl scen z ich życia (freski z XVI w., kaplica szpitalna w Cozia), scena przyjęcia przez pap. Hadriana II relikwii św. Klemensa Rzymskiego od Cyryla i Metodego (kościół S. Girolamo delli Schiavoni na Watykanie), obraz ołtarzowy z XVIII w. (G. Reni, kaplica S. Paolo w bazy­lice S. Maria Maggiore w Rzymie). Od XX wieku Cyryl i Metody występują ponadto w malarstwie cerkiewnym; typowym przykładem wy­obrażenia obu świętych na jednym obrazie jest ikona G. Malćeva z 1935; Cyryl w czarnym stroju zakonnym błogosławi prawą dłonią, w lewej trzyma zwój z alfabetem starosłowiańskim, a stojący obok niego Metody w uroczystym stroju biskupa, trzyma pastorał zakończony prawosławnym krzyżem, i otwartą księgę Ewangelii (ikonostas w cerkwi S. Antonio Eremita w Rzymie). Mozaika J. Cincika z 1963 przedstawia sceny z ich życia i herb papieski z napisem „ubi Petrus" (nowa cerkiew pod wezwaniem Cyryla i Metodego w Rzymie przy via Cassia).

Na Athos najwcześniejsze przedstawienie Cyryla i Metodego jako biskupów greckich z księgami w rękach występuje na obrzeżu ikony św. Mikołaja spieszącego z pomocą (przełom XII i XIII w., klasztor Dochiariu). Oryginalną kompozycją wyróżnia się ikona z 1863, malowana przez D. Stefana, z Cyrylem i Metodym jako biskupami w centrum, a po ich bokach św. Kosma Pustelnik i św. Naum w stroju zakonnym; nad ich głowami dwaj aniołowie trzymają rozwinięty rulon z alfabe­tem słowiańskim, a ponad nim Trójca Święta w obłokach (biblioteka klasztoru Zograf).

W sztuce bułgarskiej wcześniejsze przedstawienia ukazują Cyryla bez Metodego (np. freski z XI w., sobór św. Zofii w Ochrydzie; z 1575 - w cerkwi w Morava), późniejsze - zwykle w towarzystwie Metodego (np. obaj stoją pomiędzy innymi bałkańskimi świętymi na fresku z 1614 w cerkwi w Dobrysku).

Ikony Cyryla i Metodego w sztuce bałkańskiej kształtowały się wg pięciu zasadniczych typów: 1° wzorowane na rycinie elementarza bułgarskiego Bukwar (Moskwa 1844), przedstawiają ich jako mnichów lub biskupów słowiańskich w mitrach, trzymających rulon z alfabetem słowiańskim; 2° Cyryl i Metody podczas celebry eucharystycznej; 3° Cyryl i Metody stojący na wzgórzu, nad nimi Trójca Święta, a między nimi duży krzyż; Cyryl z księgą, Metody z rulonem pisma; 4° kazanie Cyryla i Metodego do księcia Borysa I Michała, jego rodziny i wojska; 5° Cyryl i Metody na tle postaci Chrystusa rozpościerającego nad nimi błogosławiące ręce.

W sztuce czeskiej Cyryla i Metodego przedstawiano razem, zawsze jako biskupów łacińskich. Takie samo ujęcie występuje w morawskiej sztuce barokowej, np. Cyryl i Metody w chwale jako pa­tronowie Moraw oraz Cyryl i Metody w medalionach na tle katedry w Welehradzie. Jako biskupów greckich przedstawił ich A. Schweigl w rzeźbach katedry w Brnie; Cyryla jako mnicha w kapturze, z księgą i krucyfiksem, Metodego jako biskupa błogosławiącego obrazem tablicowym z reliefem sceny sądu ostatecznego przedstawił E. Max w statui marmurowej z ok. 1846 (kościół Tynski w Pradze). Nowy typ ikonograficzny, akcentujący braterstwo Czechów i Słowaków, stworzył 1938 K. Dvofak, umieszczając na szczycie piramidalnie skomponowanej grupy Cyryla i Metodego pouczających trzech przedstawicieli ludu (most Karola w Pradze).

W sztuce rosyjskiej do najciekawszych zabytków należą freski z XII w., przedstawiające braci sołuńskich z Klemensem z Ochrydy i innymi macedońskimi świętymi (klasztor Cyryla w Kijowie), oraz miniatura w Kronice królewieckiej z XV w., w której Cyryla i Metodego wyobrażono w szatach zakonnych (riasach), siedzących przy pulpitach i przepisujących Ewangelie. Często spotykane ikony Cyryla jako brodatego biskupa greckiego, trzymającego w rękach księgę i krucyfiks, opatrzone napisem „filozof i wyznawca", wykonywano wg wzoru z podręcznika ikon rodziny Stroganowów.

W sztuce polskiej przedstawienia Cyryla i Metodego z przełomu XIX i XX w. występują głównie na Śląsku (np. obrazy na plebanii i w kościele par. pod wezwaniem Cyryla i Metodego w Knurowie, k. Gliwic). Cyryla i Metodego stojących pomiędzy innymi świętymi przedstawia ikona MB z Dzie­ciątkiem oraz Zejście do otchłani. W Welehradzie jest ich obraz pędzla J. Matejki z 1885 oraz malowana na płótnie chorągiew z ich wizerunkiem. Śladem istnienia pradawnej tradycji ludowej wiążącej się z okresem ekspansji Państwa Wielkomorawskiego na Śląsk jest nazwa „cyryliki", stosowana potocznie na określenie granitowych krzyży pokutnych (niezdar­nie ciosane głazy spoza kategorii stylowych i czasowych), wystę­pujących licznie na Śląsku. (Wiadomości wzięte z Encyklopedia Katolicka, t. 3, Lublin 1979, kol. 713-715).

 

 

wstecz powrót do strony głównej