SŁOWO
I ·
SŁOWO II ·
SŁOWO III ·
SŁOWO IV ·
SŁOWO V ·
SŁOWO VI ·
SŁOWO VII
„Wykonało
się” (J 19[, 30]).
Pokuta
osiąga pełnię doskonałości, jeśli wykonanie jej następuje z końcem
samego życia.
Rozpoczęcie ludzkich dzieł, nie doprowadzone do szczęśliwego
zakończenia, nie przynosi jeszcze zaszczytu; zawsze jest wyśmiewane. Często
wynika z niego szkoda, a nie pożytek. Cóż to za chwała, pięknie wiele
spraw rozpocząć, a źle dokończyć lub niedokończone porzucić? Nie
rozpoczęcie, ale zakończenie przynosi chwałę. Dlatego Bóg, Stwórca
Wszechświata, podczas gdy pochwalił dzieła innych pięciu dni
stworzenia, to uroczystej oceny: „ujrzał Bóg, że było dobre”, nie
dołączył do dzieła drugiego dnia. Wszystkie pozostałe uznał dobry
Bóg za dobre, jedynie firmamentu, jakby niedokończonego, nie pochwala. Z
jakiej przyczyny? Na to pytanie odpowiada Rupert: „Ponieważ, chociaż
firmament jest wprawdzie jednym [w swoim rodzaju] i pięknym obiektem, to
jednak, według planu Tego, który dokonuje [dzieła], nie jest czymś
jednym i całym”. Dlatego nie otrzymuje pochwały jak pozostałe dzieła
Bożej prawicy, ponieważ w myśli Bożej widocznie jest [dziełem]
jedynie rozpoczętym, a nie wykończonym.
Rozpoczynający
wewnętrzną przemianę mają tu naukę: aby, zaczynając czynić pokutę,
wytrwali w niej, i to aż do śmierci. Jedynie ta pokuta jest we wszystkim
doskonała i niezbicie zasługuje na wieczną chwałę, której
wykonywanie następuje z końcem życia. Tę sprawę szerzej rozwinę.
Świetnie pasuje do mego tematu znane pouczenie niebieskiego
Nauczyciela, w którym przez piękne porównanie zalecił nam wytrwanie w
raz rozpoczętej pokucie. Rozważając bowiem tę sprawę, mówi:
„Albowiem kto z was, chcąc zbudować wieżę, nie [usiądzie] pierwej i
nie obliczy, czy ma środki potrzebne na dokonanie, aby, gdyby założył
fundament, a nie mógł dokończyć, wszyscy patrzący nie zaczęli śmiać
się z niego, mówiąc: Ten człowiek zaczął budować, a nie mógł dokończyć”
(Łk 14 [,28-30]).
Ale nie tylko o tych należy mówić, że budują, którzy wznoszą
nowe domy od samych fundamentów, ale też [o tych], którzy remontują
stare. Dusza ludzka jest domem Boga, szczególnie tego człowieka, który,
płonąc prawdziwą miłością Boga, nie jest oziębły w pełnieniu Bożych
Przykazań. To samo stwierdził bardzo przejrzyście Syn Boży następującymi
słowami: „Jeśli kto Mnie miłuje, będzie strzegł słów moich, a
Ojciec mój umiłuje go, i do niego przyjdziemy, i mieszkanie u niego
uczynimy” (J 14 [, 23]).
Tu można zapytać: jaka jest ta skuteczna miłość, która z
duszy ludzkiej czyni dom Boży? Papież Grzegorz [Wielki], nauczyciel [Kościoła],
odpowiadając na to pytanie, mówi: „Wtedy prawdziwie Boga kochamy i
zachowujemy Jego przykazania, jeśli powstrzymujemy się od szkodliwych
przyjemności. Albowiem ten, kto wciąż przez niedozwolone pragnienia błądzi,
na pewno Boga nie kocha. Sprzeciwia się Jemu swoją wolą”.
Stąd wniosek: dusza przesiąknięta przyjemnościami i podnietami
oraz zepsuta grzechami jest zawalonym domem Boga. Człowieku, zatruwasz
mieszkanie Chrystusa i Jego Ojca Przedwiecznego; co więcej, rozwalasz i
burzysz, ilekroć plamisz się niegodziwym występkiem i coraz niżej
upadasz. Chcesz więc odbudować ruiny tego Przybytku Bożego, tej Świątyni
Ducha Świętego? Będziesz mógł tego dokonać przez wytrwałą i surową
pokutę.
Całą tę sprawę na przykładzie Judasza zdrajcy w następujący
sposób przedstawia nam św. Hieronim: „Niegodziwy Judasz, będąc
apostołem, był też domem Boga. Przyszedł diabeł i Judasz przyjął
kawałek chleba, i natychmiast wszedł w niego szatan [J 13,27], i dom
jego runął, i nie został też odbudowany”. Dlaczego? „Bo nie podjął
pokuty. Jeśli zaś kto po popełnieniu grzechów pokutuje, tego dom po
zniszczeniu podlega rekonstrukcji”.
I rzeczywiście, żeby ta rekonstrukcja była doskonała i godna
pochwały, a nie tylko zdatna do użytku, trzeba trwać na pokucie tak długo,
jak długo trwa życie, aby diabeł nie powiedział komuś z drwiną:
„zaczął budować”, zaczął odbudowywać zrujnowany swój dom i
„nie dał rady wykończyć”. Wstał z cuchnącego błota swoich wad i
znowu się w nim zanurzył. Przyłożył się do wykorzenienia złych
przyzwyczajeń i znowu w nich sobie pobłaża. Przyłożył rękę do pługa,
a już obejrzał się wstecz. Wypędził przyjaciółkę i znowu zaprasza.
Powraca pies do swoich wymiotów.
O, grzeszniku rozpoczynający wewnętrzną przemianę! By diabeł
nie kpił z ciebie, byś niebu cieszącemu się z twego nawrócenia nie
zadawał smutku, trwaj w pokucie, trwaj! Jak długo oddychasz, postępuj
według ducha! Tak lecz rany swej duszy, by nie otwarły się na nowo.
W tej sprawie mamy wspaniały wzór [w Księdze] Jozuego. Gdy
ten znakomity wódz miał wejść do Ziemi Obiecanej, był zobowiązany
obrzezać wszystkich Hebrajczyków urodzonych na pustyni. Tak chciał Bóg
i tak polecił. „A gdy wszyscy zostali obrzezani, pozostali w obozie na
tymże samym miejscu obozu, aż się wygoili” (Joz 5[,8]). To było
obrzezanie żydowskie, a jakie powinno być chrześcijańskie? Powszechnie
uznawany komentator[1]
Pisma św. mówi: „Być obrzezanym przez Jezusa znaczy porzucić wady, złe
nawyki i bardzo niegodziwe obyczaje oraz odciąć wszystko, co nie zgadza
się z regułą przyzwoitości”. A może komuś do Ziemi Obiecanej,
którą jest niebo, śni się wejść z tymi bardzo ciężkimi tobołkami?
„Ciasna brama i wąska jest droga, która wiedzie do życia” (Mt 7
[,14]).
Wady mają taką naturę, że ilekroć się je ucina, znowu
odrastają. Każda wada i grzech jest hydrą lerneńską[2],
której ucinane łby zawsze odrastały. Tak samo, po usunięciu jednej
wady czy jednego grzechu, powstają inne, jeśli wszystek ich sok nie
zostanie doszczętnie usunięty ciągłą pokutą. Powinniśmy tu być
wytrwałymi Herkulesami. Nigdy nam nie wolno wypuścić z rąk oręża
pokuty. Kto raz go uchwycił do walki z wadami i grzechami, niech go nigdy
nie odrzuca, niech trzyma, trzyma zawsze. „Nie wystarczy być
obrzezanym, trzeba po obrzezaniu dojść do zdrowia i pozwolić, by rana
się zabliźniła. Pokutnicy powinni trwać w pokucie”. Za tym przemawia
rozum, tak radzi wielce świątobliwy Abba Stefan[3]
i tak trzeba osiągać zbawienie.
Kiedyś wielki tłum
ludzi zbiegł się do Jezusa „i przynoszono Mu dziatki, aby się ich
dotknął” (Mk 10[,13]). Uczniów Jego to tak bardzo, nie wiadomo
dlaczego, rozgniewało, że postanowili groźbami odpędzić tych, którzy
ten dziecięcy tłum do świętego Nauczyciela przyprowadzali. „Łajali
ich”, mówi Marek; Łukasz zaś twierdzi, że „szorstko im
zabraniali” [Łk 18,15]. Ale miłosierny Pan, niezadowolony z tego,
powiedział uczniom: „Dopuśćcie dziatkom przychodzić do Mnie [.....];
takich bowiem jest królestwo Boże” [Mk 10, 14]. Co słyszę? Panie
mój, co słyszę? Czy dziecko dostanie się do królestwa
niebieskiego? Jakim sposobem? Gwałt cierpi królestwo niebieskie.
„Gwałtownicy porywają je” [Mt 11,12] - powiedziałeś gdzie indziej.
Jakie zaś siły mają dzieci, by zadać gwałt niebu? Chyba bardziej je
się zdobywa łzami, których dzieciom nie brakuje, niż taranami?
Tak, rzeczywiście.
Pamiętamy co się przydarzyło Hagar Egipskiej, gdy Sara
wyrzuciła ją z domu Abrahama na pustynię wraz z małym dziecięciem
Izmaelem. A mianowicie, z braku żywności zostawiła synka pod drzewem,
żeby nie widzieć jak on umiera. „A siedząc naprzeciwko, podniosła głos
swój i płakała” [Rdz 21,16]. „Bóg wysłuchał głos dziecięcia”
[tamże, 17], stwierdza potem święty historyk. Dlatego ogromnie
zdumiewam się, że święty pisarz jest niekonsekwentny. Bo dlaczego
twierdzi, że jęk chłopca został usłyszany, skoro podaje, że nie chłopiec,
a matka płakała? „Usiadła naprzeciw...” A jednak ukrył tu, według
swego zwyczaju, wielką tajemnicę. Hagar była figurą pokutującej
duszy. Ubolewała bowiem, że została wyrzucona z domu swego pana i męża
za swą zuchwałość i że umierała na pustyni z głodu. A tymczasem
tyle służebnic żyło w jego domu przyjemnie, nawet bardzo wygodnie. Stąd
jęki, stąd łzy tak skuteczne i tak tkliwe, że wydawały się dziecięcymi.
Dlatego słusznie mówi się, że Hagar płakała, a wysłuchany został
chłopiec. Wytrwała skrucha matkę przekształciła w dziecko. Dlatego
bardzo pięknie i niezmiernie trafnie św. Ambroży woła do pokutnika:
„Dojrzała poprawa ma taką siłę, że przywraca niejako wiek dziecięctwa
duchowego”. Dlatego słusznie zwraca uwagę swoim uczniom niebieski
Nauczyciel: „pozwólcie dziatkom przyjść do Mnie; takich jest bowiem
królestwo Boże”. Wy również (mówił to do nas), „jeśli się nie
nawrócicie i nie staniecie się jako dziatki, nie wejdziecie do
królestwa niebieskiego” [Mt 18,3]. W jaki sposób się nawrócić?
Przez pokutę. W jaki sposób stać się dziećmi? Przez dojrzałą pokutę.
Tenże sam Pan nasz, Jezus Chrystus, zanim oddał Ducha Swego
Ojcu wiecznemu, wypowiedział to królewskie i Boskie słowo: „Wykonało
się”. Przez nie chciał wyrazić, że dokonał najdoskonalej
wszystkiego, co dotyczyło zbawienia rodzaju ludzkiego. To samo miał na
myśli kardynał[4]
ze Szkoły bardzo uczonego Towarzystwa, gdy ten tekst dobitnie wyjaśniał:
„Z tego słowa 'Wykonało się' poznajemy, że Pan dzieło swej Męki
wykonał od początku do końca tak, że mu już nic nie brakuje”.
Z
taką gorącą chęcią, z takim zdecydowaniem Jezus spieszył do
wykonania tego dzieła, że ani nader okrutne męki, ani bardzo sroga śmierć,
ani same zwodzicielskie prośby wrogów nie mogły Go powstrzymać albo
odciągnąć [od wykonania dzieła]. Wołali bowiem: „Jeśli jest
królem Izraela, niech teraz zstąpi z krzyża, a uwierzymy Mu” [Mt
27,42]. Św. Bernard jakby to słysząc, mówi: „Rzeczywiście, jest
przecież Królem Izraela, niech nie sprzeniewierza się tytułowi godności
królewskiej”. Dlaczego? [No], jeśli chcą uwierzyć tak jak
Mesjaszowi, gdyby zszedł z krzyża? Zejdź Jezu z krzyża, zejdź, uwierzą
Żydzi, będą zbawieni. W przeciwnym razie zginą zatwardziali w swoim
wiarołomstwie. Wstrzymuje Go Bernard, a to dlatego, byśmy i my nie
zeszli z krzyża pokuty, jedynie prostą drogą trzeba iść do nieba. Ten
miodopłynny Doktor[5]
mówi: „Nie da nam pretekstu do wykręcania się od wytrwałości,
jedynie tylko ona otrzymuje korony”. Wytrwałości w pokucie, jęku, łzach,
surowościach, postach, jałmużnach, w różnych umartwieniach i wreszcie
w ustawicznym niesieniu krzyża.
Ta bowiem pokuta jest w najwyższym stopniu wykonana, która kończy
się wraz z życiem. Tak zmywał swe grzechy pokutujący król[6]:
„Umęczyłem się wzdychaniem moim; będę obmywał na każdą noc łóżko
moje, łzami moimi będę skrapiał pościel swoją” (Ps 6 [,7]).
Tak Maria, egipska grzesznica[7],
przebywając 46 lat między dzikimi zwierzętami na pustyni, zmywała z
siebie wszystkie brudy [grzechów], które ściągnęła na siebie,
przebywając niewiele lat między ludźmi.
Tak Augustyn z manichejczyka przemienił się w bardzo gorliwego
katolika, z światowego - w istotę pełną czystości i całkowicie
niebiańską, nie zaniedbał odmawiać pobożnie 7. psalmów, które
nazywamy pokutnymi, nawet gdy już z tego świata przechodził do szczęśliwej
nieśmiertelności.
Tak i wielu innych nie wcześniej kończyli swe chwalebne ćwiczenia
surowej pokuty niż z końcem życia.
Któż zresztą zdoła wyliczyć przykłady tylu świętych,
którzy dla pokuty okrutnie postępowali ze swym ciałem?
Kto nie jest zdumiony pobożną i zbawienną w stosunku do siebie
surowością jednego choćby Dominika Opancerzonego [Loricatus][8],
który jedynie w Wielkim Poście, jak opowiadają, zadał sobie 3 miliony
uderzeń [dyscypliną]?
Pewien nowszy autor twierdzi, że w ślady tego Opancerzonego
poszedł wspaniały sługa Boży ojciec Gasper Drużbicki[9],
Polak, który nie mniejszą zdobył sławę świętością życia, niż
nauką oraz z zaszczytami. A tymczasem zwłaszcza w prywatnym życiu
doszedł do tego, że o różnych porach dnia i nocy zadawał sobie około
15 tysięcy uderzeń pozostawiających nacięcia od żelaznych grzebieni i
nakłucia od kanciastej półkuli.
Znam
też osobiście pewnego męża, pierwszego polskiego Pijara urodzonego w
Poznaniu[10],
który tak na serio karcił swoje ciało, że zaraz po jego śmierci zauważono,
że ściana celi jest skropiona krwią. On też po przebudzeniu się zwykł
odmawiać bardzo pobożnie cały różaniec z rozłożonymi rękoma. Pismo
Święte czytał nie inaczej, jak na klęczkach. Nigdy go nie widziałem,
żeby się śmiał, a modlił się ustawicznie. Był bardzo skupiony,
niezwykle posłuszny. A jednak on, taki wytrwały miłośnik pokuty, gdy
miał przejść do lepszego życia, drżał wobec niezgłębionych sądów
Bożych.
Któż słowami po kolei wymieni inne takie [umartwienia]? Trafnie
jakiś wieszcz powiedział: „Biczowania przodków porównaj z obecnymi:
powiesz, że są prawdziwe, a nasze poważne nazwiesz żartami”.
Porównaj, mój chrześcijaninie, swoją pokutę z pokutą Jana[11],
Pawła[12],
Antoniego[13],
Onufrego[14]
i tylu innych pustelników; z pokutą Benedykta[15],
Franciszka[16],
Dominika[17],
Bernarda[18]
i tylu innych naszych przewodników; z pokutą Teresy z Avila[19],
Katarzyny Sieneńskiej[20],
Róży Limańskiej[21],
Kunegundy Polskiej[22],
Magdaleny Włoskiej[23]
i tylu innych oblubienic Chrystusa; „a powiesz, że są czymś
prawdziwym, a nasze poważne, są żartami”.
A cóż, jeśli pokażę ci żywe przykłady pokuty, które wszyscy
widzą, czy jeszcze będziesz odczuwał strach przed pokutą? Zwróć oczy
na szlachetne potomstwo Romualda[24].
Zobaczysz je odziane w szorstki habit, wycieńczone postami, umartwione
milczeniem, całym życiem równe aniołom. Udasz się do kartuzów[25]?
Zastaniesz ich wycieńczonych czuwaniami, zamkniętych w celach, uciekających
od samych siebie, zapatrzonych w niebo.
Jest i innych bardzo wielu, którzy trzymając się reguły
Ewangelii, ukochali skrajne ubóstwo, dla dobra dusz podjęli również
zewnętrzne twarde życie. Bez torby i laski, boso i w szorstkim odzieniu,
słowem i przykładem głosząc Chrystusa, pełnią rolę prawdziwych
apostołów całego świata. A również bardzo wzniosłe prace tych,
którzy całkowicie i z wielką wytrwałością poświęcili się pisaniu
dla dobra Kościoła książek, kształceniu i wychowaniu młodzieży, głoszeniu
Słowa Bożego, udzielaniu sakramentów, umacnianiu katolików w pobożności,
nawracaniu heretyków, przyłączaniu niewiernych do owczarni
Chrystusowej. Któż, pytam, nie wpisze ich wspaniałych czynów do wykazu
[dzieł] pokuty?
I właśnie to wszystko, mój człowieku, może ciebie, ciężko
grzeszącego, a lekko pokutującego, słusznie pobudzić do nie opieszałej,
i poważnej, i ciągłej pokuty. Do tego dodam jeszcze, jeśli pozwolisz,
to wielce zbawienne upomnienie Eklezjastyka: „Za odpuszczony grzech nie
bądź bez bojaźni” [Syr 5,5]. Możesz być [bez bojaźni], skoro będziesz
niestrudzenie pokutował. Dlatego trwajmy w pokucie, trwajmy, by zmyć
dawniejsze grzechy i zamknąć dostęp nowym.
Dlaczego to chwalić się
miesięczną, roczną czy pięcioletnią pokutą? Kiedy przez całe życie
będziemy wykonywać solidne dzieła pokuty, wtedy będziemy mogli
przynajmniej nie tak bardzo zarozumiale spodziewać się nieba i oczekiwać
go.
[1]Nie
wiadomo kogo Autor ma na myśli.
[2]W
mitologii greckiej, potwór wielogłowy o ciele węża, pożerający
ludzi i niszczący plony. Herakles obcinał potworowi kolejno głowy,
a miejsca po nich natychmiast przypala, by nie odrastały nowe.
[4]Św.
Robert Bellarmin. Patrz przypis 2, Słowo I
[5]Tytuł
nadawany św. Bernardowi z Clairveaux. Patrz przypis 38, Słowo III
[8]Św.
Dominik Opancerzony (+1060), kameduła.
[9]Kasper
Drużbicki (1590-1662), jezuita.
[10]Chodzi
tu o Kazimierza Bogatko (+1650), pijara.
[11]Bł.
Jan Bono (1169-1249), eremita.
[12]Św.
Paweł z Teb (228-341), eremita.
[13]Św.
Antoni (+356), pustelnik.
[14]Św.
Onufry (zmarł na przełomie IV i V wieku), pustelnik.
[15]Św.
Benedykt z Nursji (ok.480-ok.547), opat, ojciec życia zakonnego na
Zachodzie.
[16]Św.
Franciszek z Asyżu (ok.1181-1226).
[17]Św.
Dominik (ok.1170-1221), założyciel dominikanów.
[18]Św.
Bernard z Clairveaux, zob. Słowo III, przypis 38.
[19]Św.
Teresa od Jezusa, Wielka, (1515-1582), karmelitanka.
[20]Św.
Katarzyna Sieneńska, zob. Słowo III, przypis 48.
[21]Św.
Róża z Limy (1586-1617).
[22]Bł.
Kunegunda (Kinga) (1224-1232), księżna krakowska, klaryska.
[23]Św.
Maria Magdalena de Pazzi (1566-1607).
[24]Św.
Romuald (+1207), założyciel kamedułów.
[25]Członkowie
Zakonu Kartuzów, złożonego przez św. Brunona z Kolonii w
Chartreuse w 1086 r.
