Kult
- jaki od chwili śmierci świętych Cyryla i
Metodego żywili ich uczniowie,
upowszechnił się wśród Słowian w X i XI w.
1. Rozwój - W Rzymie od IX w. kult koncentrował się
wokół grobu św. Cyryla w dolnym kościele bazyliki św. Klemensa
Rzymskiego;
po
jej zajęciu w roku 1798 przez wojska francuskie - w kościele Santa
Maria
in
Vallicella, dokąd przeniesiono relikwie św. Cyryla i złożono obok
relikwii
św. Filipa Nereusza; na polecenie papieża Leona XIII w bazylice S.
Clemente przygotowano nową kaplicę świętych Cyryla i Metodego,
jednakże ich
relikwie przeniesiono dopiero w roku 1963; w roku 1976 przekazał je
papież Paweł VI
prawosławnemu sanktuarium świętych Cyryla i Metodego w Salonikach;
część relikwii czczono od XVI w.
w kościele S. Girolamo degli Ulirici, w którym
na życzenie papieża Sykstusa V
wymalowano obraz świętych Cyryla i Metodego wręczających
papieżowi Hadrianowi II relikwie św. Klemensa Rzymskiego;
relikwie świętych Cyryla i
Metodego czczono również w Pradze, Brnie, Ołomuńcu
i Welehradzie - miejscu
pątniczym do kasaty klasztoru 1784,
reaktywowanym w 2. poł XIX
w. jako światowe centrum ich kultu oraz centrum cyrylometodiańskiego ruchu, a także
welehradzkich zjazdów.
Dla celów unijnych już cesarz Karol IV ufundował w roku 1347 w Pradze
dla
benedyktynów obrządku słowiańskiego klasztor pod wezwaniem świętych Cyryla i Metodego (Emaus) z
liturgią w języku słowiańskim i księgami głagolickimi; książę Konrad II sprowadził ich
w 1380 roku do Oleśnicy,
a królowa Jadwiga i król Władysław Jagiełło w roku 1390
do fundowanego w celach unijnych klasztoru i kościoła św. Krzyża na
Kleparzu w Krakowie.
W Kościele unickim kult świętych Cyryla i Metodego propagował
zwłaszcza św. Jozafat Kuncewicz; ich relikwie czczono w
katedrze w Nowogródku; odrodzenie kultu wśród unitów przypadło na koniec XIX w.,
zwłaszcza
po
synodzie lwowskim (1891).
Ożywienie kultu świętych
Cyryla i Metodego nastąpiło w 2. połowie XIX w. z okazji ich
milenijnych jubileuszów
(1863,1869,1885); z tego okresu
pochodzi większość kościołów i
ołtarzy świętych Cyryla i Metodego; w Polsce zbudowano
1873 kościół świętych Cyryla i Metodego w Sahryniu k. Hrubieszowa
(zniszczony w czasie II
wojny świat, i następnie przebudowany) oraz w 1. połowie
XX w. w Katowicach (Załęska
Hałda) i Knurowie; kilkanaście kościołów zbudowano w XIX w. w
ośrodkach polonijnych w
Stanach Zjednoczonych. Pod ich wezwaniem ufundował w latach 1884-86
ks. J. Dąbrowski seminarium polskie w Detroit (obecnie
Orchard Lacke); z ideą
cyrylometodiańską emigracja polska w
Europie Zachodniej wiązała ruch
narodowowyzwoleńczy (P.A. Semenenko, Mowa pochwalna na cześć Cyryla i Metodego wygłoszona w
bazylice św. Klemensa w Rzymie, Kraków 1882); w Bułgarii dzień
świętych Cyryla i
Metodego (11 V) obchodzono jako dzień oświaty narodowej, ich
imieniem nazywano place, ulice, stawiano pomniki ku ich czci,
ustanowiono też państw, order Cyryla i Metodego.
Jubileusze 1100-lecia 1963 i 1969 akcentowały ekumeniczną rolę patronatu
świętych Cyryla i Metodego, co podkreślił papież bł. Jan XXIII w
wystosowanym dnia 11 V 1963 do biskupów słowiańskich liście
apostolskim Magnifici eventus; dnia 13 V
1963 papież poświęci
kamień węgielny pod słowacki Instytut Cyryla i Metodego w
Rzymie; ekumeniczny charakter obchodów jubileuszowych podkreślił
również papież Paweł VI, zwłaszcza w alokucji wygłoszonej 17 V 1969
w bazylice S. Clemente.
2. Liturgia - W krajach słowiańskich święto św. Cyryla od X w. obchodzono
w dniu
14 II (rocznica śmierci), a w XI w. wprowadzono święto św. Metodego na
dzień
6
IV (rocznica śmierci); w niektórych kodeksach średniowiecznych dzień
6 IV
jest
wspomnieniem śmierci świętych Cyryla i Metodego; chorwackie a także
słoweńskie
księgi liturgiczne zamieszczają ich święto 14 II (wspólnie ze św.
Walentym);
w diecezji ołomunieckiej od ok. 1330 obchodzono ich
święto dnia 9 III (pod tą datą występuje ono w
Martyrologium Romanum); na Rusi
i w Bułgarii znana jest ponadto ich wspólna uroczystość w dniu 11
V. Dla całego Kościoła papież
Leon XIII encykliką Grande munus z 30 IX
1880 wyznaczył święto świętych
Cyryla i Metodego na dzień 5 VII i polecił ułożyć nowe formularze
liturgiczne, w skład których włączono fragmenty encyklik
papieskich (lekcje w jutrzni); w
roku 1897 święto przeniesiono na dzień 7 VII, a po
Soborze Wat. II na 14 II.
W Kościele prawosławnym
zaczęto wycofywać z liturgii teksty ku czci świętych Cyryla i
Metodego od XIV w.; pozostawiono je tylko częściowo w
Minei
(np. Czetji-Mineji) pod
dniem 14 II oraz 11 V; w typikonach XV-XVII w. zachowała się
komemoracja św. Cyryla tylko pod dniem 14 II;
Typikon moskiewski
z 1682 pominął ich łącznie z
innymi 50 świętymi,
skreślonymi wówczas z kalendarza liturgicznego; w 2. połowie XIX w.
z okazji obchodów
1000-lecia ewangelizacji Słowian (1863) odżył
w Kościele prawosławnym również kult świętych Cyryla i Metodego; synod
petersburski (12 V 1863)
nakazał obchodzić ich święto w dniu 11 V; z okazji 1000-lecia
śmierci Metodego (1885) ułożono nowe oficjum, a biskup prawosławny
Antoni Chrapowicki ułożył
akatyst ku ich czci. Pierwszą w
Polsce cerkiew prawosławną pod
ich wezwaniem zbudowano w latach 1870-72
w Częstochowie; wezwanie św. Anny oraz świętych Cyryla i Metodego
nadano też prawosławnej
cerkwi we Wrocławiu, na którą przemieniono odbudowany
po II wojnie światowej (1973) kościół Augustianek (dawniej
pod wezwaniem św. Jakuba, a od 1852 - św. Anny), w
Białowieży jest prawosławna
kaplica cmentarna z XVIII w. pod ich wezwaniem.
W Polsce Pasjonał krakowski z przełomu XIII i XIV w. zawiera
legendę o świętym Cyrylu; imiona świętych Cyryla i Metodego nie
występują w kodeksach
wcześniejszych; dopiero Brewiarz krakowski z 1443 zawiera ich
formularz (9 III)
z własną oracją i 6 lekcjami na jutrznię; lekcje
te, w nieco zmienionej wersji,
weszły do Viaticum posnaniense bpa J. Lubrańskiego z
roku 1513; inne lekcje o świętych Cyrylu i Metodym zamieszcza
brewiarz krakowski z końca XV w.; Viaticum wladislaviense
ma hymn o świętych Cyrylu i
Metodym Festis praecipuis debita cantica, zapożyczony
z czeskich kodeksów. Nowe lekcje brewiarzowe ułożył w roku 1580
ks. S. Sokołowski na
polecenie bpa J. Radziwiłła, które przetrwały
w polskich brewiarzach do roku 1880.
Formularz mszalny na święto świętych Cyryla i Metodego brano z komunału
wyznawców-papieży. Jeden z mszałów
krakowskich z XV w. zawiera mszę własną o świętych Cyrylu i Metodym
(oprócz lekcji
i
ewangelii), drukowaną później w Mszale krakowskim kard.
Fryderyka
Jagiellończyka, zachowaną po reformie liturgicznej
Piusa V (1570). Synod Z. Oleśnickiego z roku
1436 nazwał świętych Cyryla i Metodego
patronami i apostołami Królestwa i zezwolił
celebrować ich
święto bez względu na okres wielkopostny; ich imiona występują
w
tekstach uroczystości patronów Polski, ustanowionej przez
papieża Urbana VIII. Obecnie święci Cyryl i Metody są
patronami drugorzędnymi Śląska
Opolskiego; ze znanych na
Śląsku pieśni ludowych ku ich czci najstarsza Boże, coś raczył
przed tysięcy laty
jest pochodzenia słowackiego; M.M. Mioduszewski w
Śpiewniku kościelnym
(Kraków 1838) zamieścił na dzień
11 III pieśń o świętych
Cyrylu i Metodym, którą powtórzył J. Mazurowski w Melodiach (Pl
1871).
(Wiadomości wzięte z Encyklopedii Katolickiej t. 3, Lublin
1979, kol. 710-711).
|